Historia

W maju 2006 mija 120 lat od chwili, gdy grono lwowskich uczonych, literatów i miłośników literatury powołało do życia Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza.

Powstanie Towarzystwa nie byÅ‚o jedynie wydarzeniem kulturalnym. ByÅ‚ to także swego rodzaju akt polityczny: oto bowiem w okresie niewoli na terenie jednego z zaborów, w polskim mieÅ›cie o bogatych tradycjach kulturalnych rozpoczęło dziaÅ‚alność stowarzyszenie pod patronatem wieszcza – jak siÄ™ to wówczas mówiÅ‚o – którego życie i twórczość symbolizowaÅ‚y dążenie do niepodlegÅ‚oÅ›ci i stanowiÅ‚y wyraz pragnieÅ„ i nadziei Polaków na odzyskanie wolnego i niezawisÅ‚ego paÅ„stwa; bo nie należy zapominać, że w Å›wiadomoÅ›ci spoÅ‚eczeÅ„stwa polskiego autor Ody do MÅ‚odoÅ›ci, Dziadów Części III, KsiÄ…g narodu i pielgrzymstwa polskiego i Pana Tadeusza wyobrażaÅ‚y ideaÅ‚y najgÅ‚Ä™biej pojÄ™tego patriotyzmu.

We wczesnym okresie dziaÅ‚alnoÅ›ci Towarzystwo wydawaÅ‚o „PamiÄ™tnik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza”, poÅ›wiÄ™cony badaniu życia i twórczoÅ›ci poety, tworzyÅ‚o BibliotekÄ™ MickiewiczowskÄ…, przygotowywaÅ‚o bibliografiÄ™ jego dzieÅ‚, organizowaÅ‚o odczyty, popularyzowaÅ‚o jego utwory oraz przystÄ…piÅ‚o do krytycznego wydania DzieÅ‚ poety, których tom I, opracowany przez Józefa Tretiaka, ukazaÅ‚ siÄ™ w 1896 roku.

Z czasem zainteresowania naukowe i oÅ›wiatowe Towarzystwa objęły caÅ‚ość piÅ›miennictwa polskiego. Ze stowarzyszenia, którego pierwotnym celem byÅ‚o badanie życia i twórczoÅ›ci jednego poety, wyrosÅ‚o towarzystwo historycznoliterackie o ambitnych zamiarach naukowych i popularyzatorskich. Nie ma chyba potrzeby wyjaÅ›niania, czym byÅ‚a historia literatury polskiej w okresie niewoli politycznej i jakÄ… rolÄ™ speÅ‚niaÅ‚a w ksztaÅ‚towaniu Å›wiadomoÅ›ci narodowej oraz umacnianiu tego, co nazywa siÄ™ tożsamoÅ›ciÄ… kulturalnÄ…. I chociaż terytorium dziaÅ‚ania Towarzystwa byÅ‚o ograniczone do zaboru austriackiego, to jednak jego znaczenie miaÅ‚o charakter ogólnopolski. Jakże znaczÄ…cy jest fragment listu z 29 maja 1888 roku Leopolda Méyeta – adwokata warszawskiego, literata i miÅ‚oÅ›nika literatury – do WÅ‚adysÅ‚awa BeÅ‚zy – lwowianina, poety i sekretarza Towarzystwa Literackiego – z proÅ›bÄ… o wpisanie na listÄ™ czÅ‚onków Towarzystwa Elizy Orzeszkowej, mieszkanki Grodna. Sprawa ta kryje w sobie pewien aspekt symboliczny: w kraju podzielonym miÄ™dzy zaborców Towarzystwo speÅ‚niaÅ‚o rolÄ™ instytucji integrujÄ…cej ludzi rozmiÅ‚owanych w literaturze i manifestujÄ…cych to aktem wpisania siÄ™ do jednoczÄ…cej ich organizacji.

Z biegiem lat Towarzystwo rozwijaÅ‚o swojÄ… dziaÅ‚alność na polu naukowym, popularyzatorskim i wydawniczym. WydawaÅ‚o „PamiÄ™tnik Literacki”, ogÅ‚osiÅ‚o drukiem 6 tomów DzieÅ‚ Mickiewicza, organizowaÅ‚o zjazdy i konferencje naukowe.

W czasie pierwszej wojny Å›wiatowej Towarzystwo nie przerwaÅ‚o swojej dziaÅ‚alnoÅ›ci, a po wojnie, w Polsce niepodlegÅ‚ej, objęło swym zasiÄ™giem caÅ‚y kraj. PowstaÅ‚y OddziaÅ‚y w Warszawie, w Poznaniu, w Wilnie i w Katowicach; oprócz zeszytów „PamiÄ™tnika Literackiego” wydawano BibliotekÄ™ PamiÄ™tnika, której kolejne tomy zawieraÅ‚y prace uczonych humanistów – Bogdana Suchodolskiego, BronisÅ‚awa Gubrynowicza, Tadeusza Makowieckiego, Juliana Krzyżanowskiego, MieczysÅ‚awa Brahmera. W miarÄ™ rozwoju Towarzystwa powiÄ™kszaÅ‚a siÄ™ liczba jego czÅ‚onków. Obok profesorów uniwersyteckich, literatów, bibliotekarzy, należeli do niego poloniÅ›ci – nauczyciele szkół Å›rednich.

Druga wojna Å›wiatowa i okupacja hitlerowska zmusiÅ‚y Towarzystwo do dziaÅ‚alnoÅ›ci konspiracyjnej. We wspomnieniach ówczesnych jego czÅ‚onków spotkać można wzmianki o odczytach i dyskusjach, jakie czÄ™sto odbywaÅ‚y siÄ™ w prywatnych mieszkaniach. Tadeusz Mikulski – w szkicu poÅ›wiÄ™conym pamiÄ™ci Tadeusza Wiwatowskiego, polegÅ‚ego w powstaniu warszawskim, zanotowaÅ‚: „Na jednym z zebraÅ„ Towarzystwa czytaÅ‚ [on] kilka rozdziałów monografii o Orzeszkowej”. Julian Krzyżanowski w przejmujÄ…cym eseju Nauka w Warszawie pisaÅ‚ o polonistach i historykach uczestniczÄ…cych w zebraniach naukowych organizowanych potajemnie przez Towarzystwo Literackie im. A.Mickiewicza i Towarzystwo Historyczne; zauważa przy tym, że „przy caÅ‚ej swej intensywnoÅ›ci nauczanie nie pochÅ‚aniaÅ‚o caÅ‚ej energii naukowców”. Zebrania te pozostaÅ‚y w pamiÄ™ci osób, które braÅ‚y w nich udziaÅ‚, jako jaÅ›niejsze chwile nocy okupacyjnej.

W Polsce powojennej rozpoczÄ…Å‚ siÄ™ nowy rozdziaÅ‚ w dziejach Towarzystwa. ZwoÅ‚any w 1946 roku przez Juliana Krzyżanowskiego do Warszawy Zjazd im. BolesÅ‚awa Prusa byÅ‚ ważnym wydarzeniem. Franciszek Bielak, krakowski uczestnik Zjazdu, tak scharakteryzowaÅ‚ jego atmosferÄ™: „Owe posiedzenie w spustoszonych przez wojnÄ™ salach i poddaszach Uniwersytetu miaÅ‚y w sobie coÅ› niesÅ‚ychanie mÅ‚odzieÅ„czego. WidziaÅ‚o siÄ™ przy jednym stole tych, co przeszli obóz, i tych, co z licznÄ… kompaniÄ… naszych polonistów przedziwnie umknÄ™li z rÄ™ki gestapo. Teraz to asy i tuzy polskiej humanistyki w żywotnej dyskusji nad drogami jej w przyszÅ‚ość – już ocalonej i krzepkiej. Pospolite ruszenie zwoÅ‚ane przez Krzyżanowskiego miaÅ‚o swój mocny akcent moralnej siÅ‚y”.

Ostatnie pięćdziesiÄ…t lat istnienia Towarzystwa to okres jego staÅ‚ego rozwoju. Rozwój ten odbywa siÄ™ nie bez trudnoÅ›ci, ale też nie bez satysfakcji, których dostarczajÄ… OddziaÅ‚y w liczbie 33, organizujÄ…ce rocznie okoÅ‚o 200 odczytów naukowych oraz kilkanaÅ›cie sesji i konferencji historycznoliterackich. StraciliÅ›my „PamiÄ™tnik Literacki” na rzecz Instytutu BadaÅ„ Literackich PAN, ale powoÅ‚aliÅ›my do życia „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza”. Nie ma już serii wydawniczej Biblioteka PamiÄ™tnika Literackiego, ale rozwija siÄ™ ona pod nazwÄ… Biblioteka Towarzystwa Literackiego. Przy współpracy Towarzystwa ukazuje siÄ™ miesiÄ™cznik „Polonistyka”, przeznaczony dla nauczycieli. Pod patronatem Towarzystwa i redakcjÄ… jego prezesa Juliana Krzyżanowskiego trzykrotnie pojawiÅ‚y siÄ™ DzieÅ‚a Juliusza SÅ‚owackiego oraz szeÅ›ciokrotnie DzieÅ‚a wybrane tegoż poety, a wydawnictwo „Czytelnik” przygotowaÅ‚o pod opiekÄ… naukowÄ… Towarzystwa i pod naczelnÄ… redakcjÄ… CzesÅ‚awa Zgorzelskiego i Zofii Stefanowskiej nowe, rocznicowe wydanie DzieÅ‚ Mickiewicza. Staraniem OddziaÅ‚u w BiaÅ‚ymstoku ukazuje siÄ™ Biblioteka pamiÄ™ci i MyÅ›li, poÅ›wiÄ™cona w znacznej części kulturze kresów wschodnich dawnej Rzeczpospolitej. NakÅ‚adem Towarzystwa ukazaÅ‚y siÄ™ także dzieÅ‚a upamiÄ™tniajÄ…ce dziaÅ‚alność wybitnych historyków literatury polskiej, a zarazem zasÅ‚użonych czÅ‚onków towarzystwa: praca zbiorowa Ignis Ardens – Julian Krzyżanowski, czÅ‚owiek i uczony oraz Edmunda Jankowskiego „Z róznych sfer”. Studia i portrety. Poza tym Towarzystwo wydaÅ‚o książki polonistów zagranicznych. Pierwsza z nich nosi tytuÅ‚ Od „Lamentu Å›wiÄ™tokrzyskiego” do „Adona” i zawiera rozprawy polonistów wÅ‚oskich o kulturze staropolskiej od epoki Åšredniowiecza do Baroku, druga zaÅ› pt. Od OÅ›wiecenia do Romantyzmu przynosi studia Jeana Fabre’a wybitnego znawcy literatury XVIII i XIX wieku. WażnÄ… pozycjÄ… wydawniczÄ… jest książka StanisÅ‚awa Fity Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, 1886-1986, opublikowana z okazji setnej rocznicy powstania Towarzystwa.

SzczególnÄ… opiekÄ… Towarzystwo otacza sferÄ™ nauczania literatury polskiej w szkole podstawowej i Å›redniej, „troska o edukacjÄ™ polonistycznÄ…” bowiem jest jednym z zadaÅ„ statutowych Towarzystwa. Zajmuje siÄ™ tym szczególnie Komisja Dydaktyczna Towarzystwa, która skupia głównie nauczycieli jÄ™zyka polskiego i metodyki nauczania tego przedmiotu. Przedstawiciele Towarzystwa brali udziaÅ‚ spoÅ‚ecznie w pracach Komisji Programów JÄ™zyka Polskiego Ministerstwa Edukacji Narodowej i uczestniczÄ… w dziaÅ‚aniach Komitetu Głównego Olimpiady Literatury i JÄ™zyka Polskiego. Towarzystwo zabiera gÅ‚os w sprawie programów szkolnych jÄ™zyka polskiego i wyraża opiniÄ™ na ich temat.

Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, jednocząc badaczy literatury, nauczycieli-polonistów, bibliotekarzy, literatów i wszystkich miłośników literatury pięknej, rozwija ich zainteresowania naukowe i poszerza horyzonty intelektualne.

Historia literatury jest częściÄ… historii narodu, jego kultury, jego doÅ›wiadczeÅ„, pragnieÅ„, trosk i niepokojów. Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, którego celem statutowym jest zarówno „naukowe badanie dziejów piÅ›miennictwa polskiego”, jak też „budzenie zamiÅ‚owania do literatury polskiej, naukowe pogÅ‚Ä™bianie jej znajomoÅ›ci, popularyzacja osiÄ…gnięć nauki o literaturze i troska o program edukacji polonistycznej", przyczynia siÄ™ do pogÅ‚Ä™bienia przekonania, że literatura i jej historia stanowiÄ… ważny skÅ‚adnik Å›wiadomoÅ›ci kulturalnej, a znajomość i pielÄ™gnowanie trwaÅ‚ych wartoÅ›ci historii literatury polskiej jest powinnoÅ›ciÄ… obywatelskÄ…. w okresie gwaÅ‚townych przemian cywilizacyjnych, gdy grozi nam niebezpieczeÅ„stwo upadku kultury czytelniczej, dziaÅ‚alność Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza nabiera szczególnego znaczenia: jest ono jednÄ… z instytucji, które stojÄ… na straży trwaÅ‚ych wartoÅ›ci kultury i broniÄ… humanistycznej postawy i wizji życia.

Zdzisław Libera



Przekaż nam 1% swojego podatku!

KRS 0000130816

Bank Millenium Biznes:

73116022020000000029215599